تاریخ    : نهم قوس ۱۴۰۴ مطابق 30^th Nov2025

زمان   :  ده شب به وقت اروپا، هفت صبح بوقت استرالیا و پنج عصر ایالات متحده امریکای شرقی

محل  : پلاتفورم گوگل میت

بسم الله الرحمن الرحیم

سیزده همین سیمینار علمی انجمن تاریخ  افغانستان طبق اعلان و اجندای که قبلاً  نشر شده بود، ساعت ده شب بوقت اروپای مرکزی با اشتراک اعضای انجمن و مهمانان با قرائت دعا آغاز شد. گرداننده گی سیمنار را محترمه ناهید علومی بدوش داشتند و مسئولیت سخنرانی این کنفرانس را جناب دکتور نوراحمد خالدی بدوش داشتند.

در ابتدا محترم دکتور خالدی روی اوضاع عمومی کشور روشنی انداختند و با وجود اطمینان از امنیت عامه و ثبات وضع اجتماعی و استقرار قسمی قیمتها و قدرت خرید پول افغانی، اوضاع عمومی اجتماعی وسیاسی کشور را غیر قابل اطمینان دانستند.

در سیمنیار گفته شد، که باوجودیکه اضافه تر از چهار سال از حاکمیت طالبان میگذرد، ولی از قانون اساسی، مشروعیت داخلی و بین االمللی اثری نیست. در زمان جمهوریت  حدود پنجاه فیصد از مردم تحت خط  فقر بسر میبردند، اما حالا با افزایش بیکاری این فیصدی ازدیاد یافته است. از لحاظ سیاسی و حقوقی وضع حاکمیت واضح نیست، درونمای کلی مبهم و بسیاری مسایل فقط با کلمهٔ (امر ثانی) جواب داده میشود. در رأس ادارات مهم مسلکی و تخصصی افراد مسلکی مقرر نمیشود و قشر روشنفکر پراگنده و بیکاری گردیده و مهاجرت در حال افزایش است. باوجودیکه بعضی پروژه ها دوباره به راه افتیده و سرکها ترمیم و بعضی فابریکه ها به کار شروع کرده اند، پول ملی (افغانی) ثبات خود را درمقابل اسعار حفظ نموده و مردم از بابت امنیت مطمین اند، اما اپارتاید جنسیتی وجود دارد و اوضاع اجتماعی مانند آزادی های فردی و فعالیت سیاسی آزاد محدود و یا سلب گردیده است. رابطه اقتصادی و تجارتی با پاکستان قطع است، ولی راههای بدیل خوبی تدارک شده، این وضع به ضرر تجارت پاکستان منتج شده است. نارضایتی از تحجر و حاکمیت غیرمشروع طالبان در چهار کتگوری دیده میشود:

اول. مخالفینی که بنام مقاومت دراوایل قد برافراشتند، حالا ضعیف و حتی هیچ تحرک نظامی از آنان دیده نمیشود، خصوصاً حرکت مخالفین نظامی که درپنجشیر و اندراب  همزمان با سقوط جمهوریت دیده میشد، حالا وجود ندارد و پنجشیر و اندراب امن ترین نقاط کشور بوده، مقاومت و قیامهای نظامی منتفی به نظر میرسند. در پنجشیرکارهای سرکسازی به سمتهای مختلف آغاز شده است .

دوم. مهره های سوخته نظام قبلی که با دیدن استحکام حاکمیت طالبان در حیرت شده اند وراه دیگری ندارند، در تلاش اند به شکلی از اشکال خود را در قدرت جا زنند و گاهی در پاکستان وگاهی درترکیه تشکیل جلسات بی نتیجه میدهند، ولی برای طالب بی تفاوت بوده حاکمیت طالب به آنها کدام ارزش نمیدهد و نمیتوانند منحیث قوت مخالف تبارز کنند.

سوم. فدرال طلبان خارج از کشور دوسال قبل فعالیت سیستماتیک خود را شروع کردند، ولی طرح های شان غیرملی و حتی تجزیه طلبانه بود. بدین دلیل نتوانستند حمایت مردم را جلب کنند. این گروپ نیز رولی را در اوضاع و سیاست کنونی ادا کرده نمیتوانند و نه طرح معقول و مفید دارند.

چهارم. گروپها، گروهها و ایتلافهای مختلف و از آن جمله ایتلاف چتر نجات ملی که کثراً در خارج از کشور دیده میشود. اینها نیز تقریباً پراگنده و فاقد پالیسی مستحکم اند، ولی میتوانند با اتحاد وهماهنگی بهتر- نقشی را ادا نمایند، پس پیشنهادات ما نیز به همین گروپها و ایتلافها است. ایتلاف چتر نجات ملی اکثراً  طرحهای ملی و سازنده دارند. به دیموکراسی و اآزادی های فردی، عدالت اجتماعی و تخصص سالاری معتقد اند و راه حل را اقدام به لویه جرگهٔ عنعنوی و سایر راههای سازنده ومعقول میدانند. البته یکی ازین گروپها بنام (مجمع متخصصان ودانشمندان) درین اواخر در صدد تهیهٔ طرح است، که پیشنهادات ما نیز برایشان رسیده است. اینک یکبار دیگر توجه همه گروپها و ایتلافها را به پیشنهادات سیمینار انجمن تاریخ مبذول میداریم.

ما چنین می اندیشیم که در داخل طالبان یکتعداد متوجه عدم رضایت ملت شده اند و با افراطی ترین بخش طالب که در قدرت اند، مؤافق نیستند. ایتلاف میتواند با این گروپ طالبان در تماس شود، زیرا بدون تماس با این گروپ طالبان بدیل دیگری وجود ندارد. میشود که محتاطانه با درنظر گرفتن وضعیت نمانیدگی ایتلاف در داخل کشور ایجاد شود.

ایتلاف در داخل و بالخصوص در خارج از کشور باید توسعه یاید و تدویر لویه جرګه و مذاکرات بین الافغانی را مطرح سازند. این بهترین راه برای ایجاد یک حاکمیت مشروع شده میتواند و این راه برای طالب نیز مفید است، زیرا از انزوا بیرون میشوند و حد اقل شکل ظاهری مشروعیت داخلی را کسب خواهند کرد. بشرطیکه بتواند برایشان قبولاند، زیرا بخش افراطی طالبان فقط بنام شریعت از همه مسایل و نظریات دیګر شانه خالی میکنند. چنین اوضاع، بحران کشور را طولانی میسازد و آینده بسیار تاریک برای کشور به بار می آورد. شاید بخش سالم ومعتدل طالبان نیز متوجه این آینده تاریک خود شان وآینده جامعه شده باشند، اما باید در بین طالبان نفوذ کرد و با بخش معتدل در جستجوی راه حل شد.

وقتی ما از ضرورت تدویر لویه جرګه صحبت می کنیم فدرال طلبان میگویند که این یک عنعنه پشتونها است ولی باید برایشان فهماند که شما آماده انتخابات و مذاکرات سازنده نیز نیستید و دیموکراسی نیم بند ګذشته را هم برباد دادید و پروسه دیموکراتیک انتخابات را بی اعتبار ساختید پس نه دیموکراسی و انتخابات را می پذیرید ونه بهترین بدیل مذاکرات بین الافغانی را که همانا یک جرګه ملی است.

طالبان در اوایل که هنوز بالای حاکمیت خود مطمین نبودند بعضاً از تدویر لویه جرگه و باز شدن مکاتب وعده میدادند، ولی با مروز زمان و تحکیم پایه های شان این وعده ها را کنار گذاشتند.

ما صریحاً و با تاکید پیشنهاد میکنیم که لویه جرګه دعوت ګردد، نماینده های ایتلافها و  ګروپهای فعال در خارج کشور نیز با تدویر جرګه داخل کشور بروند ودر آن اشتراک کنند. قانون جمهوریت را اګر در بعضی جزئیات ضرورت به تعدیل و اصلاح داشت، تعدیل نموده  نافذ ګردد. بدون قانون اساسی و سایر ارزشهای ملی نظام وسیستم سیاسی درست و معقول امکان ندارد.

طرح ارائه شده ما پیشنهاد مینماید تا با جناح معتدل طالب در تماس شویم. ما این طرح را با ائیتلافها و ګروپها نیز شریک ساخته ایم. انجمن تاریخ افغانستان راه برون رفت را در اسرع زمان حل قضیه و برون شدن از انزوا را در لویه جرګه میداند.

البته تعدادی ساختن حزب ویا احزاب را مطرح میکنند، اما ساختن احزاب ملی و مترقی در شرایط فعلی دشوار است از طرف دیګر احزاب طی سالهای ګذشته رول درست ادا نکردند و مردم نیز خاطره خوب از حزب ها ندارند و طالب نیز اجازه نمیدهد.

پس الترناتیف دیګر به جز از تدویر لویه جرګه و تفاهم بین الافغانی و تماس با جناح معتدل حاکمیت برسر قدرت وجود ندارد. انجمن تاریخ لازم میداند تا یک پالیسی سازنده، مؤثر، متحد، قابل فهم و توافق برای همه ساخته شود. سرعت به سمت تغییر مثبت ضروری است در غیر آن آینده کشور روبه تاریکی ، انزوا و سقوط در عقبمانی است. باید اماتور نباشیم، بلکه جدی باشیم. تمام بازیګران باید یک پلاتفورم بسازند و هرچه زودتر به توافق برسند انجمن تاریخ افغانستان اماده این ابتکارات است و طرح خود را با همه شریک ساخته و میسازد. آخرین راه  وارد کردن فشار هرچه بیشتر بالای طالب است تا لویه جرگه را دایر وقانون اساسی را نافذ سازند. ما این طرح خود را با مجمع دانشمندان ومتخصصان و ایتلاف هدفمند نیز شریک ساخته ایم. یک تغییر خوب ومثبت را به نفع همه میدانیم.

سیمینار یک ساعت دوام نمود- در اخیر نوبت به نظریات و پیشنهادات داده شد. حاضرین نظرات شان را ارائه و بالعموم محتوای سیمنار را تائید کردند. 

بعد محترم ځاځی صاحب سیمینار امروزه را ارزیابی نمودند.  محترم ځاځی صاحب حضور حاضران را عالی و نظم سیمنار را توصیف نمودند، یکبار دیګر خلاصه طرح انجمن تاریخ افغانستان رایاد آوری فرمودند و ایشان نیز این پیشنهادات را سازنده دانستند.  مجلس با دعای آبادی، اتحاد، ازادی ، صلح و برابری و برادری در افغانستان خاتمه یافت.

این شماره با مضمون «داغ روز ...» به قلم مدیر مسئول مجله جناب سیف الله فضل آغاز میشود.

وروسته د مدیر مسئول له لیکنې نه په افغانستان کې د پاچا امان الله خان اقتصادي او عمراني چارې د پوهاند محمد بشیر دودیال لیکنه خپره شوې ده چې لوستل یې د هر لوستونکي لپاره جالبه ښکاري.‌

په دې ګڼه کې تاسو کولی شی له ډاکتر خالدي نه ولولی چې آیا افغانستان کله هم مستعمره وه کنه؟ د افغان او انگلیس دریمه جگړه د ښاغلي شهسوار سنګروال لیکنه ده چې لوستل یې ټولو لوستونکو ته سپارښت کېږي.‌ همدا راز د جرمونو د څېړلو عدلي او قضایی سیستمونه د ډاکتر محمد ظریف علم ستانکزی لیکنه په افغانستان کې په قضايي سیستمونو باندې رڼا اچويي.‌

چه باید کرد؟ دیدگاه نسل جنگزده نوشتهٔ درخانی ذهین است، که طی آن دیدگاه نسل نو و پیشنهادات آنها برای بهتر شدن آیندهٔ افغانستان مورد بررسی قرار میگیرد. ریشه یابی زبانهای معاصر دری و پشتو در کتیبهٔ سرخ کوتل، بغلان از نوشته های پروفیسور داکتر زمان ستانیزی است، که طی آن شباهت های آوایی و دستوری بین زبانهای های دری و پشتو و متن کتیبه سرخ کوتل ارزیابی میگردد. استقلال افغانستان از سال ۱۹۱۹ ت.م نوشتهٔ ارزشمند داکتر حمیدالله روغ است، که طی آن استقلال افغانستان در تاریخ افغانستان مطالعه میگردد. همچنان پیشینهٔ نهضت ها، احزاب، سازمانها و تنظیم هابه قلم جناب صدیق وفا و چتر گستردهٔ دفاع از حقوق زنان از نوشته های خانم ناهید علومی آذین این شماره اند. زبان دری زبان گورکانی ها، بابری های و شاهان افغان در هند نوشتهٔ سرمحقق داکتر حلیم تنویر به غنای این شمارهٔ مجله می افزاید.